خانه‌تاب

خانه تاب؛ خاطرات مردم اصفهان از دوران ممنوعیت حجاب، ممنوعیت روضه و قحطی

سیاست کشف حجاب از آن دسته سیاست‌های استبدادی تاریخ معاصر ایران بود که ریشه در استعمار داشت. استعمار از ابتدا در تمام شئون زندگی مردم دخالت می‌کرد و پس از ده‌ها سال مواجهۀ مستقیم با مردم ایران، تصمیم گرفته بود خودش را در سایۀ قدرت و تبلیغات، الگویی برای توسعۀ جهان اسلام معرفی کند و بازوی اجرایی رسیدن به چنین الگویی را هم در ایران مستقر کرده بود: رضاخان. همان رضاخانی که پیش از شاهی به خاطر مهارتش در استفاده از سلاح مسلسلِ ماکسیم به «رضا ماکسیم» شهرت داشت.

در واقع، استبداد داخلی در ماجرای کشف حجاب مجری سیاست استعمارگرانی بود که دیگر نمی‌خواستند هویت دینی مانند روزهای قیام تنباکو پویا و زنده باشد. بنابراین تصمیم گرفتند جلوه‌ها و مظاهر هویت دینی را با زور اقتصاد و رسانه از جامعه محو کنند تا دیگر نه کسی مثل میرزای شیرازی پیدا شود و نه مردمی مثل مردم ایران که قلیان را در خانۀ شاه بشکنند! استعمار به‌واسطۀ نیروهای دست‌نشانده‌اش به‌دنبال ایجاد جامعه‌ای بی‌هویت و بی‌ریشه بود تا راحت‌تر بتواند تفکر، سنت و هویت مدنظرش را به او تحمیل کند. بر این اساس، حذف حجاب به‌عنوان یکی از مظاهر هویت دینی، مأموریت ویژۀ آن‌ها و نیروهای دست‌نشانده یا متأثر از آن‌ها به حساب می‌آید. در همان دوران، علمایی همچون آیت‌الله محمدتقی بافقی با مخالفت علنی از اقدامات کشف حجاب و پیش از آن شیخ‌یوسف نجفی جیلانی با تألیف کتاب در رد کشف حجاب و اثبات وجوب حجاب به حکم عقل و تصریحات کتاب و سنت، به مقابله با این سیاست پرداختند.

امروزه، برخی از نویسندگان ساده‌لوحانه یا متأثر از خط تحریف، قیام گوهرشاد را تنها اعتراضی عمومی به تغییر کلاه و پوشش ظاهری مردان دانسته‌اند؛ حال آنکه مطابق اسناد، آیت‌الله سیدحسن قمی به‌خاطر کشف حجاب، نگران و به‌شدت عصبانی شده بودند و شیخ عبدالکریم حائری یزدی نیز به همین دلیل در روزهای پیش از قیام به رضاشاه تلگراف زده بود. تقلیل و شاید تحریف قیام گوهرشاد به اعتراضی صرفاً در مخالفت با تغییر کلاه مردان، موافق سیاست استعمارگرانی است که هر لحظه با شگردی تازه در پی استحالۀ فرهنگ دینی هستند…

اکنون بیش از هشت دهه از آن سال‌های تلخ گذشته است؛ متأسفانه بخش غالب روایت‌های تاریخی چنین اتفاق بزرگی به کلی نابود شده است. ده‌ها هزار شاهد عینی که حامل هزاران روایت واقعی از آن سال‌ها بودند از این دنیا رفته‌اند بدون آنکه نامی یا نشانی از سرگذشت آنان ثبت و ضبط شده باشد؛ اما گستردگی و میزان شدت واقعه آن‌قدر زیاد بوده که هنوز هم می‌توان روایت‌هایی تازه از آن روزها شنید.

در زمانه‌ای که استعمار فرانو با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین ارتباطی و هجمۀ سنگین رسانه‌ای خود، سیاست نرم «بی‌حجابی اجباری» را در قبال جامعۀ متدین ایران دنبال می‌کند، بازخوانی حماسۀ مقاومت فرهنگی ملت ایران در قبال سیاست سخت بی‌حجابی اجباری اهمیتی مضاعف دارد.

کتاب «خانه تاب»؛ خاطرات مردم اصفهان از دوران ممنوعیت حجاب، ممنوعیت روضه و قحطی در فاصله سال‌های 1314 تا 1320شمسی و دوران استبداد رضاخانی است.